สำหรับเด็กๆ การเล่นถือเป็นสิ่งสำคัญที่ไม่ใช่แค่เพื่อความสนุกสนาน แต่การเล่นยังช่วยให้เด็กมีพัฒนาการทั้งในด้านการเคลื่อนไหว การใช้สายตา รวมถึงทักษะด้านภาษา ทักษะด้านการสังเกต และค่อยๆ พัฒนาเป็นทักษะที่ยากขึ้นขึ้น เช่น ทักษะการแก้ไขปัญหา ทักษะการเข้าสังคม และทักษะความคิดสร้างสรรค์

1. การเล่นที่เหมาะกับเด็ก 0-3 เดือน

ขั้นพัฒนาการเล่นของเด็กขั้นที่ 1 (Unoccupied Play) เด็กวัยนี้เล่นผ่านการเคลื่อนไหวร่างกายตัวเอง และสำรวจสภาพแวดล้อมรอบตัว

วิธีการเล่นที่เหมาะสมสำหรับเด็กวัยนี้ คือชวนลูกเล่นผ่านการเคลื่อนไหวตัวเอง จับมือลูกและแขนขาลูกให้ขยับไปมาระหว่างอาบน้ำ หรือเล่นเกมสาดน้ำเบาๆ ใส่กันระหว่างอาบน้ำให้ลูก

ช่วงเวลาเปลี่ยนผ้าอ้อมหรือเปลี่ยนเสื้อผ้าให้โน้มหน้าหาลูก ชวนลูกคุย ด้วยประโยคสั้นๆ และสนใจท่าทางที่ลูกส่งกลับมา ไม่ว่าจะเป็นการยิ้ม หัวเราะ หรือขยับมือขยับเท้า

ส่วนของเล่นที่เหมาะกับเด็กวัยนี้ คือ โมไบล์ที่มีเสียงดนตรีประกอบ

2. การเล่นที่เหมาะกับเด็ก 0-2 ปี

ขั้นพัฒนาการเล่นขั้นที่ 2 (Solitary Play) เด็กเริ่มรู้จักใช้คนอื่นสร้างความสนุกสนานและเสียงหัวเราะ เช่น การเล่นจะเอ๋ งับพุง ปู่ไต่ และเด็กยังต้องการเล่นให้ร่างกายสัมผัสกับร่างกาย เช่น การกอด การหอมแก้ม หรือการเป่าพุงให้เกิดเสียง

นอกจากนี้ยังมีการเล่นที่ต้องใช้ร่างกาย แต่ไม่ซับซ้อนเกินไป เป็นการเล่นแล้วได้รับการตอบสนองทันที (Cause and effect) เช่น กลิ้งบอลไปแล้วมีคนรับส่งกลับมาให้

ของเล่นที่สำคัญที่สุดในช่วงขั้นพัฒนาการเล่นนี้คือ พ่อแม่ พ่อแม่ต้องเล่นกับลูก  หรือชวนลูกเล่นบ่อทรายพร้อมอุปกรณ์เล่นทราย เช่น พลั่ว ช้อน ถังพลาสติก ตัวพิมพ์ลายการ์ตูนรูปสัตว์ต่างๆ ชักชวนลูกมาวาดรูประบายสี ไขลานของเล่นให้ลูกดู กลิ้งลูกบอลรับส่งไปมาระหว่างพ่อแม่ลูก และสอนลูกให้รู้จักรูปทรงต่างๆ

3. การเล่นที่เหมาะกับเด็กอายุ 2-2½ ปี

ขั้นพัฒนาการเล่นจะเข้าสู่ขั้นที่ 3 (Spectator / Onlooker Behaviour) เด็กวัยนี้เริ่มสนใจเด็กคนอื่นในวัยเดียวกัน แต่ยังไม่รู้วิธีการเข้าหาหรือเล่นกับเด็กคนอื่น การเล่นของเด็กอายุเท่านี้จะเน้นเป็นการเลียนแบบ เช่น เห็นพ่อแม่กวาดบ้าน ถูบ้าน เขาก็หยิบไม้กวาดมาแกว่งๆ ทำท่าทางเหมือนกวาดบ้าน เห็นแม่ใส่ส้นสูงไปทำงาน ก็แอบเอาส้นสูงแม่มาเดินใส่เล่น

ของเล่นที่เหมาะกับขั้นพัฒนาการเล่นนี้ จะเป็นพวกของเล่นที่ใช้การเล่นเลียนแบบและสมมติบทบาทตามจินตนาการ เช่น ชุดอุปกรณ์เล่นขายของ ชุดอุปกรณ์เล่นเป็นหมอหรือตำรวจ

4. การเล่นที่เหมาะกับเด็กอายุ 2½-3 ปี

ต่อไปเข้าสู่ขั้นพัฒนาการเล่นขั้นที่ 4 (Parallel Play) เด็กวัยนี้จะเล่นแต่สิ่งที่ตัวเองสนใจเป็นหลัก แต่สามารถเล่นอยู่ในบริเวณเดียวกับเด็กคนอื่นได้ เช่น เล่นห้องเดียวกันได้ เล่นทรายบ่อเดียวกันได้ แต่จะเล่นของเล่นของใครของมัน ยังไม่คุ้นเคยกับการการแบ่งปันหรือผลัดกันเล่นกับคนอื่น

พ่อแม่ควรส่งเสริมให้เด็กได้เล่นในสิ่งที่เขาสนใจและช่วยปูพื้นฐานการเข้าสังคมร่วมกับผู้อื่น เช่น ไม่ทำให้ผู้อื่นเจ็บตัว ไม่ทำลายข้าวของ เล่นแล้วเก็บ

ส่วนของเล่นที่เหมาะกับเด็กวัยนี้ เช่น ชิงช้า ของลากจูง โมเดลสัตว์หรือการ์ตูนที่เด็กชื่นชอบ จักรยานสามล้อ เดินกระดานไม้ทรงตัว

5. การเล่นที่เหมาะกับเด็กอายุ 3-4 ปี

เด็กอายุ 3-4 ปีเข้าสู่ ขั้นพัฒนาการเล่นขั้นที่ 5 (Associate Play) คือเด็กจะเริ่มมีปฏิสัมพันธ์กับเด็กคนอื่นระหว่างเล่น และยังเล่นสิ่งที่ตัวเองสนใจเป็นหลักอยู่ แต่เล่นร่วมกับผู้อื่นได้ถ้าเป็นสิ่งที่ตัวเองสนใจ เช่น เห็นเพื่อนเล่นอันนี้ก็อยากเล่นอันนี้เหมือนกัน เด็กเริ่มเรียนรู้ว่าต้องต่อแถวรอคอยเล่นต่อจากเพื่อน

พ่อแม่ควรสอนให้เด็กรู้จักการรอคอย ผลัดกันเล่น เคารพกติกา และรู้จักสิทธิ์ของตัวเอง เช่น อยากเล่นของเล่นของเพื่อนต้องขออนุญาต มีคนอื่นมาแย่งของเล่นลูก ให้เขาพูดปฏิเสธถ้ายังไม่พร้อมแบ่งบันให้เพื่อนเล่น

ของเล่นที่แนะนำสำหรับเด็กขั้นพัฒนาการเล่นขั้นนี้ คือบ้านบอล สไลเดอร์ ดินน้ำมันหรือแป้งโดว์ บันไดไต่ บาร์โหนเด็กเล่น หรือบล็อกตัวต่อ

6. การเล่นที่เหมาะกับเด็กอายุ 4 ปีขึ้นไป

ขั้นพัฒนาการเล่นขั้นสุดท้าย ขั้นที่ 6 (Cooperative Play) เด็ก 4 ปีขึ้นไป เริ่มสนใจเล่นกับเพื่อนรุ่นราวคราวเดียวกับเขาแล้ว เด็กๆ อยากทำกิจกรรมร่วมกัน เล่นด้วยกัน เริ่มอยากแบ่งปันของเล่น ขนมให้เพื่อนๆ บ้างแล้ว

จะเห็นได้ว่าช่วงอายุ 4 ปีขึ้นไปเป็นช่วงที่เด็กเริ่มเข้าสังคม สิ่งที่พ่อแม่ควรสิ่งเสริมการเล่นของลูกให้มีประสิทธิภาพมากขึ้น ปล่อยให้ลูกเล่นเป็นอิสระ สอนให้ลูกเลิกยึดตัวเองเป็นศูนย์กลาง สอนให้ลูกรู้จักแบ่งปัน เพื่อจะได้เล่นกับเพื่อนอย่างมีความสุข

ของเล่นที่เหมาะกับเด็กวัยนี้ เช่น จิกซอว์ ชุดแท่งไม้สร้างเมือง บอร์ดเกม ช่วยเปิดโอกาสให้ลูกได้เล่นกับเพื่อน รู้จักอดทนรอคอยให้ถึงตาตัวเองแล้วค่อยเล่นและเคารพกฎกติกาการเล่นเกม

อ้างอิง
ตามใจนักจิตวิทยา
Parentsone
Trueplookpanya
มูลนิธิกสิกรไทย
Motherandcare
Zerotothree
หนังสือคู่มือเลี้ยงลูก (ครบ 25 ปี)
หนังสือเคล็ดลับ 40 วิธีเลี้ยงลูกให้ดีให้ได้
หนังสือคุณแม่ Perfect คุณก็เป็นได้
หนังสือปราบลูกดื้อ รับมือลูกกินยาก